17 november 2022

Dramadriehoek en winnaarsdriehoek: Welke rol(len) herken jij bij jezelf?

We hebben er allemaal wel eens mee te maken: een “lastig” persoon. Hoe ziet een lastig persoon er bij jou uit? Wat zegt deze? Hoe gedraagt deze zich?

• Is deze van mening dat een ander het nooit goed doet en kan hij of zij zelf het beter?
• Springt de lastige persoon vaak ongevraagd te hulp en neemt deze de verantwoordelijkheid zelfs helemaal over?
• Of is deze juist erg passief en voelt hij of zij zich zo’n beetje de grootste pechvogel op aarde?

Als je met één van deze “lastige” personen te maken hebt, dan is de verleiding groot dat jij zelf ook in één van de beschreven gedragingen schiet. En dan is een goede communicatie ver te zoeken. Jullie zitten dan beiden in de zogenoemde Dramadriehoek.

Dramadriehoek

De Dramadriehoek wordt ook wel Karpman-driehoek (naar de grondlegger Stephen Karpman, leerling van Eric Berne) of reddingsdriehoek genoemd. De punten van de driehoek worden ingenomen door 3 rollen: een slachtoffer, een redder en een aanklager. Dit zijn de rollen die onbewust in communicatie tussen mensen worden ingenomen:

• Slachtoffer: denkt bijvoorbeeld “ik word niet op waarde geschat”, stelt zich vervolgens passief op, vanuit onmacht, haalt zichzelf naar beneden (“ik ben er ook niet geschikt voor”) of denkt dat hij/zij er zelf niets aan kan doen (“ik kan het niet, jij moet het doen”). Het slachtoffer neemt geen verantwoordelijkheid en zorgt zo voor aandacht. De redder kan gaan redden of de aanklager kan gaan aanklagen.
• Redder: denkt bijvoorbeeld “ik weet wat jij nodig hebt”, helpt gevraagd of ongevraagd en gaat ervan uit dat de ander geen zelfoplossend vermogen heeft (“volgens mij kun jij beter…). Dit zijn vaak mensen met een groot verantwoordelijkheidsgevoel. Zij hebben de neiging om teveel hooi op de vork te nemen en zaken op te pakken die niet tot hun verantwoordelijkheid behoren. Het slachtoffer laat zich gewillig helpen of de aanklager vindt de hulp nog steeds niet goed genoeg.  
• Aanklager: denkt bijvoorbeeld “jij doet het niet goed”, is kritisch en oordelend naar de ander, wijst met een afkeurende vinger naar de ander en legt de volledige verantwoordelijkheid bij de ander (“kijk eerst eens ff lekker naar jezelf. Jij doet….Nee, lekker dan!”). Het slachtoffer wordt bevestigd in zijn/haar minderwaardigheid, de redder gaat nog meer redderen.

Tijdens een gesprek kun je switchen tussen de verschillende rollen, afhankelijk van hoe de communicatie verloopt. De rollen zijn daarnaast complementair aan elkaar: de redder zoekt een slachtoffer en vice versa, de aanklager heeft iemand nodig om tegen te klagen. De Dramadriehoek blijft zo in stand. Het leidt niet tot een effectieve communicatie en een gezonde relatie, maar eerder tot echte “drama”. De kunst is dus om tijdens de ineffectieve communicatie uit de Dramadriehoek te stappen. Maar hoe doe je dat nu?

Winnaarsdriehoek

Om uit de Dramadriehoek te kunnen stappen, moet je, in plaats van naar de ander te kijken, verantwoordelijkheid nemen voor je eigen gedrag. Daarbij moet je handelen vanuit gelijkwaardigheid. In de Dramadriehoek hierboven nemen de rollen de volgende basishouding (zie voor een uitleg hiervan de eerste blog in deze serie van vier over de Transactionele analyse) aan:

• Het slachtoffer heeft de basishouding “jij bent oké, ik ben niet oké”.
• De redder heeft de basishouding “jij bent niet oké, ik ben oké”.
• De aanklager heeft de basishouding “jij bent niet oké, ik ben oké”.

Hier is sprake van ongelijkwaardigheid. Voor een effectieve communicatie en gezonde relatie moet je basishouding zijn: ik ben oké, jij bent oké. Richt je daarnaast niet op het probleem, maar op je omgang ermee: kies je voor de negatieve kanten of pak je de positieve eruit.

Hiermee kun je uit de Dramadriehoek en in de Winnaarsdriehoek stappen. De punten van deze laatste driehoek worden ingenomen door de volgende 3 rollen: kwetsbaar zijn, behulpzaam zijn en assertief zijn.

• Kwetsbaar zijn: je accepteert jezelf en deelt echte gevoelens. Je vraagt bijv.: “wil je me even helpen?”.
• Behulpzaam zijn: je accepteert dat de ander een zelfoplossend vermogen heeft. Je helpt alleen gevraagd, luistert en begrijpt en hoeft niet nodig gevonden te worden door de ander. Je doet niets meer dan afgesproken. Je vraagt bijv.: “kan ik iets voor je doen?”.
• Assertief zijn: je accepteert andermans waarde, bent niet oordelend, kent je eigen gevoelens en behoeften en communiceert vanuit de ik-boodschap. Je hebt aandacht voor eigen en andermans belangen. Je zegt bijv.: “ik wil graag dat je daar rekening mee houdt.”